شبکه های اجتماعی

ظهور تکنولوژی های نوین ارتباطی در عصر حاضر به همراه تحولاتی که در فضای مجازی بوجود آمده است، بسیاری از کارکردهای خانواده ها را دچار اختلال کرده است. در مباحث آسیب شناختى نهاد خانواده، یکى از محورهاى مهم، بررسى آسیب هاى ناشى از تحولات خانواده است. تحولاتى که خود منشأ بروز دگرگونى هایى عمیق و اساسى در نوع روابط و ارزش هاى خانوادگى مى باشند. بسیارى از این تحولات و دگرگونى ها از بیرون، بر خانواده تحمیل مى شود. از زمانى که اینترنت وارد فضاى زندگى انسان شده تا به امروز، على رغم تمام محاسن و مزایاى آن، یکسرى دغدغه ها و نگرانى هایى را بر خانواده ها تحمیل نموده است. موضوعی كه دیدگاه های خاص فضای مجازی و نو بودن این پدیده، بسیاری از والدین فرصت، امكان و یا توان كافی برای شناخت دقیق این فضا و كاربردهای آن را به دست نیاورده اند و عدم آشنایی مناسب آنها با این فضا و در مقابل استفاده روزمره نوجوانان و جوانان و حتی كودكان از این فضا باعث شده است كه یك فضای محرمانه و خصوصی در داخل خانه برای فرزندان ایجاد شود و آنها بدون دغدغه و بدون احساس وجود ناظر بیرونی به سایت های مختلف در این فضا دسترسی یافته و بعضاً به دلیل ویژگی های سنی و شخصیتی و كنجكاوی های خود متأثر از فضاهای ناسالم موجود در اینترنت گردند. در این پژوهش نگارندگان به بررسی مهمترین آسیب های فضای مجازی و تأثیرات آن بر خانواده ها پرداخته و راهكارهايي جهت مقابله و كاهش تهديدات اينترنتي در ابعاد اجتماعی، فرهنگي، آموزشی و … ارايه می شود.

تعریف شبکه های اجتماعی چیست؟ (شبکه اجتماعی)

شبکه های اجتماعی یا سوشال نتورک‌ها مفهوم جدیدی نیستند.

می‌دانیم که حتی هزاران سال پیش، انسان‌ها گرد آتش می‌نشستند و برای یکدیگر داستان می‌گفتند و به این شیوه رابطه‌هایی عمیق‌تر شکل می‌گرفت؛ چیزی که آن را می‌توان مصداق یک شبکه اجتماعی دانست.اما چیزی که باعث شده است امروز شبکه های اجتماعی بیشتر از هر زمان دیگری در مرکز توجه قرار بگیرند، توسعهٔ فناوری اطلاعات و زیرساخت‌های دیجیتال است. اگر شبکه های اجتماعی در گذشته صرفاً در مقیاس محله‌ها و شهرها شکل می‌گرفتند، امروز با ارزان شدن دسترسی به ابزارهای دیجیتال (اینترنت، موبایل و نرم‌افزارها) بخش بزرگی از انسان‌های کرهٔ زمین می‌توانند شبکه ارتباطی خود را فارغ از زمان و مکان گسترش دهند.

تاریخچه واژه شبکه های اجتماعی
اصطلاح شبکه اجتماعی برای نخستین بار، چنان‌که وبستر می‌گوید، در سال ۱۸۵۴ به کار رفته است؛ یعنی بیش از یک و نیم قرن پیش.

طبیعتاً در آن زمان منظور از شبکه اجتماعی، ابزارهایی مانند اینستاگرام و توییتر و لینکدین نبوده، بلکه صرفاً برای توصیف شبکه‌ای از انسان‌ها به کار رفته که با یکدیگر دوستی و رابطه دارند.

اگر بخواهیم یک پله جلوتر برویم و به مفهوم امروزی شبکه اجتماعی نزدیک شویم، باید از جان بارنز نام ببریم. این جامعه‌شناس استرالیایی، اصطلاح شبکه اجتماعی را در سال ۱۹۵۴ در یکی از مقالاتش به کار برد.

او شبکه اجتماعی را واقعاً از جنس یک «شبکه / نتورک» می‌دید؛ به همان معنایی که ما می‌فهمیم. یعنی انسان‌ها را مانند گره‌های یک گراف می‌دید که خطوط ارتباطی متعدد میان آن‌ها وجود دارد (هر نفر با یک یا چند نفر دیگر دوست است و رابطه دارد).

تعریف شبکه اجتماعی
اگر ما هم بخواهیم تعریف شبکه های اجتماعی را شبیه آن‌چه بارنز می‌فهمید بیان کنیم می‌توانیم چنین بگوییم:

شبکه های اجتماعی هنگامی به وجود می‌آیند که ساختاری از گره‌‌ (Node)‌های مرتبط به هم شکل می‌گیرد. این گره‌ها ممکن است از جنس فرد، گروه یا سازمان باشند.

کسانی که متخصص شبکه اجتماعی هستند، به موضوعاتی شبیه موارد زیر می‌پردازند:

بررسی ارتباط میان این گره‌ها (یک طرفه، دوطرفه، شدت و عمق و …)
بررسی جریان دانش و اطلاعات میان این گره‌ها
با چنین نگاهی می‌توان گفت اصطلاح شبکه های اجتماعی یک مفهوم عمومی و بسیار گسترده است که به همهٔ انواع شبکه های اجتماعی انسانی و گروه های اجتماعی انسانها اشاره دارد و آن را نمی‌توان در چند ابزار مانند اینستاگرام و توئیتر و یوتیوب خلاصه کرد.

اما اگر می‌خواهید شبکه های اجتماعی را به شکلی تعریف کنید که به مفهوم رایج امروزی نزدیک‌تر باشد، تعریف بوید و الیسون می‌تواند گزینهٔ بهتری باشد .

شبکه های اجتماعی چند ویژگی پایه و کلیدی دارند:

افراد می‌توانند در این شبکه‌ها پروفایل‌های عمومی یا نیمه‌عمومی داشته باشند.

می‌توانند برای پروفایل خود، فهرستی از کاربران تنظیم کنند؛ فهرستی که مشخص می‌کند میل دارند با چه کسانی تعامل داشته باشند. این رابطه‌ها در هر شبکه، نام خاص خود را دارد. مثلاً بعضی شبکه‌ها از عنوان Friend و برخی دیگر از عناوینی مانند Contact و Fan استفاده می‌کنند.

می‌توانند فهرست ارتباطات خود و دیگران را – البته با لحاظ کردن محدودیت‌هایی که هر فرد تعریف می‌کند – مشاهده کنند.

ممکن است با خود بگویید با توجه به تعریفی که بوید و الیسون ارائه کرده‌اند، تقریباً هیچ‌یک از شبکه های اجتماعی دیجیتال امروزی را نمی‌توان «شبکه اجتماعی» دانست. چون در غالب آن‌ها می‌شود اکانت‌های کاملاً خصوصی (Private) تعریف کرد.

اما تأکید آن‌ها بر چیز دیگری است: از نظر آن‌ها در یک شبکه اجتماعی باید بستر و زمینهٔ معرفی دوستی‌ها و رابطه‌ها وجود داشته باشد؛ این‌که فرد از این امکان استفاده می‌کند یا نه، بحث دیگری است.

به عنوان مثال، در دههٔ نود میلادی ابزارهایی مانند ICQ و AIM وجود داشتند که بیشتر شبیه پیام‌رسان‌های امروزی بودند (برای چت و گفتگوی آنلاین). اتفاقاً در این ابزارها می‌توانستید فهرست دوستان خود را هم تعریف کنید. آن فهرست، Buddy List نامیده می‌شد و شبیه همین فالو کردن در شبکه های اجتماعی امروزی بود.اما کسی نمی‌توانست فهرست دوستان فرد دیگر را ببیند. به همین علت، بوید و الیسون تأکید می‌کنند که فراگیر شدن ICQ و AIM و پیام‌رسان‌های مشابه را نمی‌توان به بحث شبکه های اجتماعی ربط داد.

لازم به توضیح است که بوید و الیسون،‌ مانند بسیاری از نویسندگان دو دهه قبل، از اصطلاح SNS برای توصیف شبکه های اجتماعی استفاده می‌کنند. SNS مخفف عبارت Social Network Sites و گاه Social Networking Sites است. چون در‌ آن زمان هنوز اپلیکیشن‌های موبایل مانند امروز وجود نداشتند، سرویس‌های شبکه های اجتماعی صرفاً در قالب سایت فعالیت می‌کردند و این شکل از نام‌گذاری توجیه داشت.البته هنوز هم در متن‌های علمی و دانشگاهی عبارت SNS – حتی برای توصیف اینستاگرام و توییتر – دیده می‌شود و بسیاری از محققان ترجیح می‌دهند این اصطلاح جاافتاده و شناخته‌شده را تغییر ندهند.

اولین شبکه اجتماعی چه نام داشت؟
تاریخچه شبکه های اجتماعی پُر است تلاش‌ها و موفقیت‌ها و ناکامی‌ها. بسیاری از شبکه های اجتماعی آن‌قدر عمر نکردند که نام‌شان به گوش همه برسند. به همین علت، هیچ‌وقت با اطمینان نمی‌توان گفت کدام قدیمی ترین شبکه اجتماعی چه بوده است.همین مقالهٔ بوید و الیسون دربارهٔ شبکه های اجتماعی را در نظر بگیرید. آن مقاله در سال ۲۰۰۸ نوشته شده است. از نظر بسیاری از ما شبکه های اجتماعی در آن زمان بسیار کمرنگ و ضعیف بوده‌اند. مثلاً فیس بوک در سال ۲۰۰۴ و توییتر در سال ۲۰۰۶ تأسیس شده و در آن زمان بسیار کوچک بوده‌اند. بسیاری از شبکه های اجتماعی جدید مانند اینستاگرام هم اساساً وجود نداشته‌اند.اما بوید و الیسون در مقاله‌شان توضیح می‌دهند که هم‌اکنون صدها شبکه اجتماعی وجود دارد و هر کدام از این شبکه‌ها خدمات خود را به گروهی از کاربران ارائه می‌دهند!